Fomentando el pensamiento crítico con laboratorios remotos sobre circuitos eléctricos
Resum
La investigación evaluó una estrategia didáctica con laboratorios remotos en circuitos eléctricos para desarrollar el pensamiento crítico (PC) en estudiantes de ingeniería en Ecuador, usando investigación basada en diseño (IBD). En una primera intervención con 60 estudiantes, el 61 y el 63 % mejoraron su PC y logros de aprendizaje, respectivamente. Tras ajustar la estrategia, en una segunda intervención con 41 estudiantes, el 81% mostró mejoras en PC y el 85 % en logros de aprendizaje. Las pruebas estadísticas, como la de Wilcoxon y la ganancia de Hake, respaldaron los resultados, mostrando un incremento del 20 % en PC y un 22 % en logros de aprendizaje, confirmando la efectividad de los ajustes en la estrategia didáctica.
Paraules clau
Investigación basada en diseño, Pensamiento crítico, Logros de aprendizaje, Laboratorio remoto, Circuitos eléctricosReferències
Abumalloh, R. A., Asadi, S., Nilashi, M., Minaei-Bidgoli, B., Nayer, F. K., Samad, S., Mohd, S., & Ibrahim, O. (2021). The impact of coronavirus pandemic (COVID-19) on education: The role of virtual and remote laboratories in education. Technology in Society, 67, 101728. https://doi.org/10.1016/j.techsoc.2021.101728
Agoestanto, A., Sukestiyarno, Y. L., Isnarto, I., & Rochmad, R. (2019). Analysis of the ability to interpreting information in algebraic critical thinking. Unnes Journal of Mathematics Education, 8(3), Article 3. https://doi.org/10.15294/ujme.v8i3.35224
Álvarez-Ossa, M. E., Patricia-Arteaga, Á., Henao-Franco, F. J., & Ramírez-Dávila, É. H. (2022). Estrategia didáctica basada en el aprendizaje significativo, la pedagogía social para el desarrollo humano. Mundo FESC, 12(S2), Article S2. https://doi.org/10.61799/2216-0388.1152
Anderson, T. & Shattuck, J. (2012). Design-Based Research: A Decade of Progress in Education Research? Educational Researcher, 41(1), 16-25. https://doi.org/10.3102/0013189X11428813
Arguedas Matarrita, C., Concari, S. B., Conejo Villalobos, M., Pérez Sottile, R., & Herrero Villareal, D. H. (2016). El uso de un Laboratorio Remoto de mecánica en la enseñanza de la física en dos modalidades de educación superior. Revista de Enseñanza de la Física, 28, 305-312.
Cardona Aristizábal, J. E., Vera Tasamá, A., López Parrado, A., Aldana Gutiérrez, J. A., Arias Gómez, J. D., Bañol Gómez, Ó. A., & Mazo Valencia, C. A. (2022). Una propuesta de laboratorio remoto para circuitos eléctricos. Encuentro Internacional de Educación en Ingeniería. https://doi.org/10.26507/paper.2187
Cornelio, O. M., González, J. G., Ching, I. S., & Fonseca, B. B. (2020). Remote Laboratory System for Automatic Engineering. Journal of Cybersecurity and Information Management, 1(2), 55-63. https://doi.org/10.54216/JCIM.010201
El-Hasan, K. & Madhum, G. (2007). Validating the Watson Glaser Critical Thinking Appraisal. Higher Education, 54(3), 361-383. https://doi.org/10.1007/s10734-006-9002-z
Ennis, R. H. (1962). A concept of critical thinking. Harvard Educational Review, 32(1), 81-111.
Facione, P. A. (2023). Critical Thinking: What It Is and Why It Counts. Insight Assessment, 1-31.
Fadilah, S., Yuberti., & Hidayah, N. (2023). PjBL Learning Model Assisted by YouTube: The Effecton Student’s Critical Thinking Skillsand Self-Confidencein Physics Learning. Online Learning In Educational Research (OLER), 3(1), Article 1. https://doi.org/10.58524/oler.v3i1.198
Faulconer, E. K. & Gruss, A. B. (2018). A Review to Weigh the Pros and Cons of Online, Remote, and Distance Science Laboratory Experiences. The International Review of Research in Open and Distributed Learning, 19(2), 156-168. https://doi.org/10.19173/irrodl.v19i2.3386
Gamage, K. A. A., Wijesuriya, D. I., Ekanayake, S. Y., Rennie, A. E. W., Lambert, C. G., & Gunawardhana, N. (2020). Online Delivery of Teaching and Laboratory Practices: Continuity of University Programmes during COVID-19 Pandemic. Education Sciences, 10(10), Article 10. https://doi.org/10.3390/educsci10100291
Gong, Y., Guo, J., & Sun, X. (2024). The Cultivation of Critical Thinking Ability in Middle School Physics Teaching. Journal of Innovation and Development, 7(3), Article 3. https://doi.org/10.54097/nqd48z70
Gonzalez-Gomez, D., Castellanos, D., & Jeong, J. (2016). Persistencia de concepciones alternativas sobre Electricidad en Maestros en Formación. En Encuentros de didáctica de las ciencias experimentales (vol. 27, pp. 1223-1229). https://www.researchgate.net/publication/308115574_Persisten
cia_de_concepciones_alternativas_sobre_Electricidad_en_Maestros_en_Formacion
Guerrero, M. & Concari, S. B. (2023). Desarrollo del pensamiento crítico en estudiantes de Ingeniería mediante una estrategia didáctica que integra laboratorios remotos sobre circuitos eléctricos: Primera intervención. Revista de Enseñanza de la Física, 35(2). https://doi.org/10.55767/2451.6007.v35.n2.43684
Guerrero-Zambrano, Marcos (2025). Test de circuitos eléctricos. Figshare. Media. https://doi.org/10.6084/m9.figshare.30490499.v1
Gustavsson, I., Zackrisson, J., Nilsson, K., Garcia-Zubia, J., Håkansson, L., Claesson, I., & Lagö, T. (2008). A Flexible Electronics Laboratory with Local and Remote Workbenches in a Grid. International Journal of Online and Biomedical Engineering (iJOE), 4(2). https://doi.org/10.3991/ijoe.v4i2.504
Hake, R. (1998). Interactive-Engagement Versus Traditional Methods: A Six-Thousand-Student Survey of Mechanics Test Data for Introductory Physics Courses, 66(1), 64-74. https://doi.org/10.1119/1.18809
Halpern, D. F. (1998). Teaching critical thinking for transfer across domains: Disposition, skills, structure training, and metacognitive monitoring. American Psychologist, 53(4), 449-455. https://doi.org/10.1037/0003-066X.53.4.449
Hernandez-Jayo, U., Garcia-Zubia, J., Colombo, A. F., Marchisio, S., Concari, S. B., Lerro, F., Pozzo, M. I., Dobboletta, E., & Alves, G. R. (2018). Spreading the VISIR Remote Lab Along Argentina. The Experience in Patagonia. En M. E. Auer y D. G. Zutin (Eds.), Online Engineering y Internet of Things (pp. 290-297). Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-319-64352-6_27
Hussain, N. H., Salim, K. R., & Haron, H. N. (2013). Student’s alternative conception in basic electric circuit. Proceedings of the Research in Engineering Education Symposium 2013 – Kuala Lumpur, 1, 1-6. https://www.researchgate.net/publication/282009342_Student’s_Alternative_Concep
tion_in_Basic_Electric_Circuit
Idoyaga, I. & Arguedas-Matarrita, C. (2021). Análisis representacional de cuatro laboratorios remotos para la enseñanza de la física. Revista de Enseñanza de la Física, 33(2). https://doi.org/10.55767/2451.6007.v33.n2.35267
Ilbay Guaña, E. L. & Espinosa Cevallos, P. A. (2024). La importancia del pensamiento crítico y la resolución de problemas en la educación contemporánea. Revista Científica Kosmos, 3(1), 4-18. https://doi.org/10.62943/rck.v3n1.2024.50
Klein, P., Ivanjek, L., Dahlkemper, M. N., Jeličić, K., Geyer, M.-A., Küchemann, S., & Susac, A. (2021). Studying physics during the COVID-19 pandemic: Student assessments of learning achievement, perceived effectiveness of online recitations, and online laboratories. Physical Review Physics Education Research, 17(1), 010117. https://doi.org/10.1103/PhysRevPhysEducRes.17.010117
Kolb, D. (1981). Learning Styles and Disciplinary Differences. En Learning Styles and Disciplinary Differences (1.ª ed., vol. 18, pp. 232-255). Jossey-Bass Inc., Publishers. https://www.researchgate
.net/publication/283922529_Learning_Styles_and_Disciplinary_Differences
León, F. R. (2014). Sobre el pensamiento reflexivo, también llamado pensamiento crítico. Propósitos y representaciones, 2(1), 161-214.
Lima, N., Viegas, C., Alves, G., & Garcia-Peñalvo, F. J. (2016). VISIR’s usage as an educational resource: A review of the empirical research. Proceedings of the Fourth International Conference on Technological Ecosystems for Enhancing Multiculturality, 893-901. https://doi.org/10.1145/3012430.3012623
Marchisio, S., Lerro, F., & Pamel, O. V. (2011). Empleo de un laboratorio remoto para promover aprendizajes significativos en la enseñanza de los dispositivos electrónicos. Pixel-Bit. Revista de Medios y Educación, 129-139.
Matarrita, C. A. & Concari, S. B. (2015). Hacia un estado del arte de los laboratorios remotos en la enseñanza de la física. Revista de Enseñanza de la Física, 27(Extra), 133-139.
Morales Zúñiga, L. C. (2014). El pensamiento crítico en la teoría educativa contemporánea. Actualidades Investigativas en Educación, 14(2), 591-615.
Ossa-Cornejo, C. J. et al. (2017). Análisis de instrumentos de medición del pensamiento crítico. Ciencias Psicológicas, 11(1), 19-28. https://doi.org/10.22235/cp.v11i2.1343
Paul, R. & Elder, L. (2021). Critical Thinking: Tools for Taking Charge of Your Learning yamp; Your Life (4.ª ed.). Rowman y Littlefield. https://www.criticalthinking.org/store/products/critical-thinking
-tools-for-taking-charge-of-your-learning-amp-your-life-2nd-edition/143
Pithers, R. T. & Soden, R. (2000). Critical thinking in education: A review. Educational Research, 42(3), 237-249. https://doi.org/10.1080/001318800440579
Rashid, H., Khudhur, N., Hayashi, Y., & Hirashima, T. (2023). The Effect of Logical Argument Recomposition using Triangular Logic Model on Critical Thinking Compared to Conventional Method. Proceedings of the 2022 6th International Conference on Education and E-Learning, 220-226. https://doi.org/10.1145/3578837.3578869
Solano, F., Pérez, A., Gil, J., & Suero, M. (2002). Persistencia de Preconcepciones sobre los Circuitos Eléctricos de Corriente Continua. 24, 460-470.
Suprapto, N., Rizki, I. A., & Cheng, T.-H. (2024). Profile of Students’ Physics Critical Thinking Skills and Prospect Analysis of Project-Oriented Problem-Based Learning Model. Journal of Educational and Social Research, 14(3). https://doi.org/10.36941/jesr-2024-0062
Tiruneh, D. T., De Cock, M., Weldeslassie, A. G., Elen, J., & Janssen, R. (2017). Measuring Critical Thinking in Physics: Development and Validation of a Critical Thinking Test in Electricity and Magnetism. International Journal of Science and Mathematics Education, 15(4), 663-682. https://doi.org/10.1007/s10763-016-9723-0
Triola, M. F. (2018). Estadística (13.a ed., vol. 12). Pearson educación.
http://librodigital.sangregorio.edu.ec/librosusgp/B0038.pdf
Tripon, C. (2018). Learning to Learn: Critical Thinking Skills to Help Students for Life. Logos Universality Mentality Education Novelty: Philosophy y Humanistic Sciences, 6(2), Article 2. https://doi.org/10.18662/lumenphs/06
Vergne, M. J., Smith, J. D., & Bowen, R. S. (2020). Escape the (Remote) Classroom: An Online Escape Room for Remote Learning. Journal of Chemical Education, 97(9), 2845-2848. https://doi.org/10.1021/acs.jchemed.0c00449
Wang, F. & Hannafin, M. J. (2005). Design-based research and technology-enhanced learning environments. Educational Technology Research and Development, 53(4), 5-23. https://doi.org/10.1007/BF02504682
Watson, G. & Glaser, E. M. (1980). Watson-Glaser critical thinking appraisal: Manual. Psychological Corp.
Publicades
Com citar
Descàrregues
Drets d'autor (c) 2025 Marcos Francisco Guerrero Zambrano, Sonia Beatriz Concari

Aquesta obra està sota una llicència internacional Creative Commons Reconeixement 4.0.